DÜNYA VE TÜRKİYE MAKİNA İMALAT SANAYİİNDE DURUM

DÜNYA VE TÜRKİYE MAKİNA İMALAT SANAYİİNDE DURUM

Yavuz BAYÜLKEN

Makina Yüksek Mühendisi

TMMOB Sanayi Kongresi Yürütme Kurulu Üyesi

Makina imalat sanayinin dünya ve Türkiye’deki önemi aşağıdaki temel noktalarda özetlenebilir.

Sektör, imalat, inşaat, tarım, maden ve hizmet sektörlerine yönelik pek çok ürünün ve servisin gerçekleşmesini sağlayan makinaların yapımını sağlamaktadır.

Üretim yöntemleri ve sektör ürünleri kullanım alanları, yüksek ve orta-yüksek teknolojileri zorunlu kılmaktadır. Dolayısıyla kalifiye iş gücü ve mühendis çalıştırma (istihdam) oranı yüksektir. İşçi başına katma değer ve birim ücret başına katma değer pek çok sanayi sektöründen yüksektir.

Makina imalat sanayinin büyümesi, istihdam kapasitesinin de artışını getirmektedir. İstihdam yönünden Avrupa ülkelerinin pek çoğunda bu sektör birinci sırayı almaktadır.

Sanayi içinde katma değeri yüksek, rekabet yeteneği olan bir makina imalat sektörü, pek çok sektöre “girdi” olan ürünleri verdiğinden ve geniş bir yan sanayi ile çalıştığından dışa bağımlılığı da azaltmaktadır. Türkiye özelinde bu, üzerinde önemle durulması gereken faktörlerin başında gelmektedir. Gelişmiş bir makina imalat sektörü, daha az dışa bağımlılık, daha az döviz harcaması ve daha az açık veren bir dış ticaret dengesi demektir.

Sektör temel girdilerini sağladığı demir-çelik, makina elemanları, elektronik, elektrikli cihaz üretimi sektör ve alt sektörlerini de geliştiren bir nitelik taşımaktadır. Gerek kalite ve gerekse maliyetlerin optimizasyonu sağlanabilirse, bu alanlarda ölçek ekonomisini teşvik ederek önemli sektörel yatırımlara öncülük görevi yapmaktadır.

Sektör Ar-Ge alt yapısının gelişebileceği, inovasyonu özendiren sanayileri yapısında bulunduran dolayısıyla sanayileşmede vazgeçilemez özellikleri olan sektörlerin başında yer almaktadır. Avrupa ülkelerinin hemen hepsinde, ciro üzerinden Ar-Ge giderleri en yüksek sanayi kuruluşları, bu sektörde üretim yapmaktadır.

DÜNYADA MAKİNA İMALAT SANAYİİ

Dünya makina imalat sanayi ihracatı 2006 yılında 1.460 milyar USD olarak gerçekleştirilmiş olup, son beş yılda % 50’lik bir büyüme söz konusudur. Yaklaşık yıllık ihracat artışı % 10 olmaktadır. Dünya makina imalat sanayiinde ihracatın en önemli yedi ülke; Almanya, ABD, Çin, Japonya, İtalya, İngiltere ve Fransa’dır. Bunların ihracatları toplamı 890 milyar USD olup, dünya toplam ihracatının%61’ine ulaşmaktadır. Bunlardan sonra gelen on ülke; Singapur, Hong Kong, G. Kore, Hollanda, Meksika, Tayvan, Kanada, Malezya, Belçika ve İsveç’tir. Bu ülkelerin ihracat toplamı 353 milyar dolar olup, dünya ihracatının % 24’üne yaklaşmaktadır. Dolayısıyla 17 ülkenin toplamı dünya ihracatından % 85 pay almaktadır. Türkiye’nin toplam içindeki payı % 0,4 ‘tür.

Dünya 2006 makina imalat sanayi ithalatı ise 1,390 milyar USD olup son beş yılda (2002–2006) % 52 büyüme yıllık ~% 10) söz konusudur. Dünya makina ithalatında ithalatçı en önemli yedi ülke ABD, Almanya, Çin, İngiltere, Fransa, Hollanda ve Japonya’dır. Bunların toplam ithalatı 660 milyar USD olup, dünya içindeki payı % 47 olmaktadır. Sonra gelen on ülke (Kanada, Hong Kong, İtalya, Meksika, Singapur, İspanya, Belçika, G. Kore, Tayvan ve Avustralya) ise toplam 370 milyar USD ithalatla dünya makina ithalatının % 27’sine ulaşmaktadır. Söz konusu 17 ülke ithalattan % 74 pay almaktadır, bu ülkelerin çoğu gelişmiş sanayi ülkeleri olup hem makina ihracatçısı hem de ithalatçısı olmaktadırlar. Türkiye’nin toplam ithalat içindeki payı % 1,3 olmaktadır. Türkiye bu durumda ithalat hacmi daha fazla olan bir ülkedir.

TÜRKİYE’DE MAKİNA İMALAT SANAYİİNİN DURUMU ÜRETİM, İÇ PAZAR, İTHALAT VE İHRACAT DEĞERLERİ

Türkiye’de makina imalatı sektöründe üretim yapan 11.000 firma olduğu bilinmektedir. Ciddi bir eleme ile firma sayısı 300’e kadar düşmektedir. İşletmesinde 50’nin üzerinde işçi çalıştıran firma sayısı 1.500 civarında olup, bu firmaların toplam istihdamı 170.000’i bulmaktadır. 2006 yılı itibariyla mikro KOBİ’lerin de istihdamı ele alınırsa, sektörde 410.000 kişinin çalıştığı söylenebilir.

Ülkemizde firmaların önemli bir kısmı düşük ve orta-düşük kategorideki makinaları üretmektedir. Ancak aynı kategoride üretim yapan Çin, Hindistan, Malezya gibi ülkelerin avantajı fiyatlarının daha düşük olmasındandır. Yani Türkiye ya daha yüksek kategoriye geçecek ya da düşük fiyatlı fason üretimle çalışacaktır.

Ülkemizde makina imalat sanayinin son beş yıllık büyüme hızları ile kapasite kullanımı oranları aşağıda verilmiştir.

MAKİNA İMALAT SANAYİİNDE BÜYÜME ORANLARI

VE KAPASİTE KULLANIMI ( % )

Bu tabloda dikkati çeken nokta büyüme hızlarının 2003’den itibaren kapasite kullanımı oranlarıyla beraber düşüş göstermesidir. Bunun uygulanan ekonomik politika ile (sanayileşme politikasını içeren) yakından ilgisi vardır. Yüksek faiz ve düşük kur uygulaması, ihracatı frenlemekte, maliyetleri artırmakta bu da üretimin büyüme oranlarını aşağıya çekmektedir.

Makina imalat sektörünün 2001–2006 yılları arasındaki imalat, iç satış, ihracat ve ithalat değerleri de sektör göstergeleri aşağıda topluca gösterilmiştir.

MAKİNA İMALAT SEKTÖRÜ ÜRETİMİ,

İÇ VE DIŞ TİCARET İLE ÇEŞİTLİ GÖSTERGELERİ (MİLYAR USD)

Kaynak: DPT 9. plan ve MIB Araştırması.

Tablodan görüldüğü gibi, 2004 yılından itibaren üretim büyüme oranı ve ihracat artış hızı düşmeye başlamış, ithalatta ise büyüme hızlanmıştır. Burada ekonomik uygulamalardan kaynaklanan zaaflar açıkça görülmektedir. Burada ihracatın ithalatı karşılama oranı 2001’den itibaren sürekli artış göstermiş, ancak iç pazardaki ithal ürün payı da artarak 2006 yılında % 53’e ulaşmıştır. Bu da ithalatta yatırım ve ara malı ürünlerinin yurt içi üretime karşı önemli bir üstünlük kazandırdığını ortaya koymaktadır.

Makina imalat sanayiinin ihracat içindeki ürün grupları incelendiğinde, son iki yıl için dağılım yüzdeleri aşağıda verilmiştir.

MAKİNA İMALAT SANAYİ İHRACATININ

ÜRÜN GRUPLARI İÇİNDE DAĞILIMI (%)

Görüldüğü gibi özel makinalar grubunun toplam ihracat içindeki oranı oldukça düşüktür. Motor ve aks parçaları ile aksesuar, aksam ve yedek parçalar ihracatın ağırlığını oluşturmaktadır. En fazla ihracat yapılan ülkeler; Almanya (% 16,3), İngiltere (% 7,7), İtalya (% 5,9), Fransa (% 5,7), ABD (% 4,6), Rusya (% 3,8) ve İspanya (% 3,7) OLMAKTADIR. Irak, Romanya, Polonya gibi ülkelerin payı % 15’i bulmaktadır.

Makina imalat sektörünün ithalatı ele alındığında son iki yılın dağılım oranları aşağıda sunulmuştur. Yukarıdaki ve aşağıdaki tabloların düzenlenmesinde DTM Bilgi Sistemi kayıtlarından yararlanılarak, düzenleme tarafımızdan yapılmıştır. Burada, motor parça ve aksamları, büro makinaları, tekstil makinaları, inşaat ve maden makinaları en büyük oranda ithal edilen makinalardır.

MAKİNA İMALAT SANAYİ İTHALATININ

ÜRÜN GRUPLARI İÇİNDE DAĞILIMI (%)

Burada en önemli noktalardan biri katma değeri yüksek ürünlerin ithalata, katma değeri düşük ürünlerinse ihracata esas olduğudur. Bu durum makina imalat sanayinin yapısal değişimini gündeme getirmektedir.

İthalatta ülkemize en fazla makina satan ülkelerin başında Almanya % 19,3 pay ile ilk sırada yer almaktadır. Bu ülkeyi % 14,0 ile İtalya, % 11,7 ile Çin Halk Cumhuriyeti, % 6,8 ile İngiltere ve % 6,2 ile Japonya izlemektedir. Çin son dört yılda Türkiye’ye olan makina ithalatını % 263 oranında arttırmıştır. Bu beş ülkenin ithalat içindeki payı % 58’e ulaşmaktadır.

Sektör son yıllarda güçlü bir rekabete zorlanmıştır. Yıllara göre makina imalatı önemli oranda artarken, yerli imalatın yurt içi satışları sürekli azalış göstermektedir. Bu oran 2006 yılında % 60 olmuştur. Böylece talep ithal makinalara kaymıştır. Yerli üreticiler bunu ihracat ile karşılamaya çalışmakta ancak “yüksek faiz, düşük kar” politikasından dolayı maliyet/kalite optimizasyonu yapmakta zorlanmaktadırlar. Bu durum KOBİ’ler aleyhine işlemektedir.

Bir başka tehlike sinyali ise ara malların ithalatının giderek artması ve makina imalatçılarının fiyat nedeniyle ucuz ara mal ithalatını tercih etmeleridir. Böylece ithal girdi oranı yıllara göre artmakta ve yan sanayi çalışamaz duruma gelmektedir. Bu durum üretimin durmasına kadar gidebilir.