Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi İşletmeleri
TMMOB Makina Mühendisleri Odası’nın hazırladığı
Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi İşletmeleri (KOBİ’ler)
Oda Raporu açıklandı
KOBİ’lerde mühendis oranı yüzde 6,5
KOBİ’ler teknoloji geliştiremiyor, Ar-Ge’de başarılı performans göstermiyor
KOBİ’ler, yatırım ve işletme kredileri ile düşük oranlarda destekleniyor
TMMOB Makina Mühendisleri Odası, önceki yıllarda yayımladığı Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi İşletmeleri (KOBİ’ler) Oda Raporu’nu 2017 yılında revize ederek son durumu kamuoyuna sunmaktadır.
Bilindiği gibi günümüzde KOBİ sektörü öz kaynak, kredi, tedarik, nitelikli işgücü ve pazarlama gibi birçok temel sorunla iç içedir. Ülkemizin sanayileşmesi ve kalkınmasında rol üstlenebilen, refahın geniş kesimlere yaygınlaştırılması açısından oldukça işlevsel bir konumda bulunan KOBİ’lerde temel sorunların çözülmesi, bu kapsamda giderilmesi gereken bir ihtiyaç olarak karşımızda durmaktadır. Geniş boyutta bir araştırma ve zengin bir içerikle hazırlanan raporun, bu ihtiyacın giderilmesinde önemli bir katkı sunacağını umuyoruz.
Raporda öne çıkan başlıkları şu şekilde özetleyebiliriz:
* Araştırmada öncelikle AB ülkelerindeki KOBİ’ler ve Türkiye’deki sektöre dair tanımlar yer almakta ve KOBİ mevzuatı ayrıntılı olarak ortaya konulmaktadır. Bu kapsamda, 1-50 işçi çalıştıran imalat sanayi işletmeleri “küçük ölçekli”; 51-250 işçi çalıştıran işletmeler ise “orta ölçekli” olarak tanımlanmıştır.
* Bankalar (Eximbank, Halkbank) ise sabit sermaye yatırımı 2 milyon USD’yi geçmeyen işletmeleri KOBİ olarak görmekte; Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı ise imalat sanayinde; 1-9 arası sayıda işçi çalıştıran işletmeleri “çok küçük ölçekli (cirosu 1 milyon TL altında); 10-49 arası sayıda işçi çalıştıran işletmeleri “küçük ölçekli” (cirosu 5 milyon TL altında); 50-250 arası sayıda işçi çalıştıran işletmeleri “orta ölçekli” (cirosu 25 milyon TL altında) olarak sınıflandırmaktadır.
* AB ülkelerinin tanımları ayrı kategoriler verilerek belirtilmiştir. Ayrıca sektör bazında dağılımlar ölçeğe göre ayrı ayrı ortaya konulmuş, seçilmiş ülkelerde KOBİ’lerin toplam içindeki payları değerlendirmeye alınmıştır. Bu karşılaştırmalar, Türkiye’de KOBİ’lerin gelişme aşamasında olduğunu ortaya koymaktadır.
* Raporda KOBİ’lerle ilgili mevzuat; yasal çerçeve, tebliğ, genelge ve Bakanlar Kurulu kararları olarak listelenmiştir. Ayrıca destek kurumları (KOSGEB Kuruluş Kanunu) ve görevleri ayrı ayrı sıralanmıştır. KOBİ’ler serbest meslek mensupları ve yöneticiler vakfı da (TOSYÖV) hedef ve görevleriyle belirtilmiştir. Ayrıca Milli Prodüktivite Merkezi (MPM), danışmanlık ve planlama, iş etüdü, envanter planlaması hizmetlerini sürdürmektedir.
Tarafımızca yapılan bu çalışmada:
Toplam KOBİ işletme sayısı 2.892.670
Toplam istihdam sayısı 14.752.626 kişi
İmalat KOBİ’lerinin toplamdan aldıkları pay % 35,9
İmalat sanayi KOBİ işletme sayısı 372.600
İmalat sanayi KOBİ istihdamı 5.296.210
Sanayi işletmesi başına istihdam sayısı 14,2 kişi değerleri bulunmuştur.
* İşletmelerin faaliyet alanlarına dağılımı ile istihdam değer ve oranları tablolar halinde verilmiştir. İmalatçı KOBİ niteliğindeki firmaların işletme sayıları, çalışan sayıları, sanayi alt sektörlerine göre ayrı ayrı tablo haline getirilmiştir. Buna göre en fazla KOBİ işletme sayısı tekstil, konfeksiyon ve deri üretiminde olup toplamdan yüzde 23,5 pay almaktadır.
* En fazla istihdamı olan sektör yine aynı sektörlerdir ve toplam içinde yüzde 35,5 paya sahiptirler. İşletmelerin ortalama ölçek büyüklüklerinde, işletme başına 50 kişi ile kok ve rafine üretim tesisleri başta gelmektedir. İşletmelerin ticari yapı durumlarına göre dağılımlarında ferdi mülkiyet yüzde 63,4’le başı çekmekte, anonim şirketler yüzde 9,8 oranındadır.
* İllere göre KOBİ’lerin dağılımı analiz edildiğinde İstanbul yüzde 19 ile işyeri sayısı oranında başı çekmekte, istihdamda ise yüzde 28,7 pay ile en fazla çalışanı bünyesinde tutmaktadır. Ankara, İzmir, Bursa, Antalya ve Konya, İstanbul’dan sonra işyeri sayısı oranlarının ve çalışan sayısının yüksek olduğu diğer illerdir.
* Araştırmada KOBİ’ler için bir SWOT analizi yapılmakta, güçlü ve zayıf yönleri ile tehditler, fırsatlar ve rekabet güçleri analiz edilmektedir.
* 2016 yılı için KOBİ’ler katma değerin yüzde 26,9’unu sağlamakta, büyük işletmelerin payı ise yüzde 73,1 olmaktadır. Çalışanların yüzde 61,5’i KOBİ’lerde istihdam edilmektedir. Çalışan başına katma değer ele alındığında ise ortalama kişi başına 13 bin 818 TL düşmekte, büyük işletmelerde bu değer 59 bin 985 TL’yi bulmaktadır. İmalat sanayinin tümü için ortalama değer 31 bin 593 TL’dir. Katma değerin sektörel dağılımında, tekstil, konfeksiyon ve deri sektörleri başı çekmekte (yüzde 19,9); bunu gıda, içki ve tütün ile makine imalat sanayi sektörleri izlemektedir.
* Sabit sermaye yatırımlarında küçük ölçekli işletmeler (1-49 kişi) toplam içinde yüzde 6,5; büyük işletmeler (250 kişi üstü) yüzde 71,2’ oranına ulaşmaktadır. Toplam KOBİ’lerin payı ise yüzde 28,8’dir.
* Türkiye’deki toplam KOBİ’ler ile seçilmiş bazı ülkelerin KOBİ’leri toplam kredi kullanımları yönünden kıyaslanmaktadır. Buna göre ABD KOBİ’lerinin payı yüzde 39,8, Japonya’nın yüzde 54,1, Güney Kore’nin yüzde 51, Fransa’nın yüzde 50,3 iken Türkiye’nin oranı yüzde 19’dur. Bu durumda Türkiye KOBİ’leri yatırım ve işletme kredileri ile düşük oranlarda desteklenmektedir (değerler 2016 yılı için saptanmıştır).
* Araştırmada kredi kaynakları olan banka, kurum ve finansman kuruluşları verilmiş ve her birinin kredi türleri açıklanmıştır. Bu destek ve krediler ayrı bir tablo ile ortaya konulmuştur.
1997-2016 yılları arasında KOBİ yatırımları teşvikleri kapsamında tahsis edilen yatırım ve işletme kredileri ayrıca listelenmiştir. Burada ilk beş yılda ciddi bir teşvik desteği söz konusuyken 2008’e kadar bir azalma ve sonra yine bir artış izlenmektedir. Süreç boyunca toplam 22 bin 106 teşvik belgesi verilmiş, 6,1 milyar TL’lik yatırım, 1,1 milyar TL işletme kredisi tahsis edilmiştir. Sabit yatırım bedeli 13,8 milyar olup 331 bin 700 istihdam öngörülmektedir. Tesis başına istihdam 13 kişi; tesis başına yatırım miktarı ise 211 bin 600 USD ve tesis başına kredi 9 bin 380 USD olarak hesaplanmaktadır.
* KOBİ’lerde nitelikli işgücü 702 bin 440 kişi olup sektör bazında yapılan analizlerde toplam işgücüne göre ortalama yüzde 21,5 oranında nitelikli işgücü çalışmaktadır. Ayrıca tarafımızdan yapılan alan araştırmalarında toplam çalışanlar içinde mühendis oranı yüzde 6,5 olarak saptanmıştır. Bununla ilgili analizler araştırmada ayrıntılı olarak yer almaktadır.
* KOBİ’lerde ihracat durumu için çeşitli seçilmiş ülkelerde bir kıyaslama yapılmıştır. Örneğin KOBİ bazında ABD KOBİ’lerinin ihracattaki payı yüzde 22, Almanya’nın yüzde 35, Danimarka’nın yüzde 33, Hindistan’ın yüzde 42, Japonya’nın yüzde 38 iken Türkiye KOBİ’lerinin payı yüzde 14 civarındadır. Bu durum KOBİ’lerin dış ticaretteki etkinliğinin sınırlı olduğunu göstermektedir. İthalat payının da yüzde 15 olduğu öngörülmektedir. Bu işletmeler dolaylı ithalat ve ihracatı, finansman sorunları nedeniyle tercih etmektedirler. Bu durum kâr marjlarının daha düşük olmasına ve cirolarının belirli düzeyi aşamamasına neden olmaktadır. KOBİ’ler genel olarak teknoloji geliştirememekte, yeni teknolojileri izleyememekte, Ar-Ge çalışmalarında başarılı bir performans göstermemektedirler.